به گزارش پایگاه مردمی ارتش  به نقل از  خبرنگار دفاعی امنیتی دفاع پرس، سردار دهقان وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در مراسم رونمایی از نخستین موتور ملی توربوجت هواپیما که صبح امروز برگزار شد، گفت: «امیدواریم در آینده‌ای نزدیک به موشک‌های کروز دریایی با سرعت مافوق صوت دست پیدا کنیم».

به همین خاطر برای روشن‌تر شدن این اظهار نظر وزیر دفاع، به بررسی سامانه موشک‌های کروز پرداختیم.

سامانه موشکی کروز

سامانه موشکی کروز (به انگلیسی: Cruise missile) نوعی هواگرد بی‌سرنشین هدایت شونده‌است که مسیر آن تا رسیدن به هدف قابل تغییر و هدایت است؛ علاوه بر این در اغلب سامانه‌های کروز از نوعی موتور جت استفاده می‌شود در حالی که موشک‌های دیگر از موتور راکتی استفاده می‌کنند.

موشک‌های کروز معمولا تمام مسیر خود را در ارتفاع بسیار پائین (برای جلوگیری از تشخیص توسط رادارهای دشمن) و با شتاب تقریبا ثابت با سرعت مافوق صوت یا نزدیک به صوت طی می‌کنند.

ویژگی موشک های کروز

موشک‌های کروز دارای چهار ویژگی هستند که عبارتند از:

۱- موشک در طبقات پایین جو (۳۰ کیلومتر یا ده هزار پا) از نیروی آیرودینامیکی استفاده می‌کند.

۲- در حین پرواز قادر به تغییر مسیر و ارتفاع است و می‌تواند این کار را به دفعات تکرار کند.

۳- بردی بیشتر از ۵۰ کیلومتر دارد.

۴- در یک پرواز عادی یکسره، موشک در تمام مسیر هدایت شده و حامل انواع مختلفی از سر جنگی است.

بدین ترتیب با تعریف فوق، موشک‌های کروز امروزه طیف گسترده‌ای از موشک‌ها نظیر استیکس روسی، کرم ابریشم چینی، اگزوست فرانسه و هارپون آمریکا را در بر می‌گیرد.

پنهان کاری

موشک کروز برای مخفی ماندن از دید سیستم‌های راداری، دارای خصوصیاتی مانند: ۱- سطح مقطع راداری کمی دارد که ردیابی آن را برای سیستم‌های ضدموشکی راداری مشکل می‌کند. ۲-به خاطر استفاده از موتور توربوفن، حرارت کمی تابش می‌کند و در نتیجه امکان قفل حرارتی روی آن نیز کم است. ۳- به دلیل پرواز در سطح پایین عمدتا از دید رادارها پنهان می‌ماند.

تقسیم بندی

موشک‌های کروز را می‌توان از نظر اندازه و سرعت (فراصوتی یا فروصوتی)، اندازه و چگونگی پرتاب (از هوا، زمین، کشتی یا زیردریایی) تقسیم‌بندی کرد؛ غالبا هر موشک در انواع مختلفی طراحی شده و هر نوع متناسب با یک سکوی پرتاب خاص ساخته می‌شود. برخی اوقات انواع هوایی و زیردریایی اندکی از انواعی که از زمین یا کشتی پرتاب می‌شوند سبک‌تر هستند پس موشک‌های کروز بسته به شیوهپرتاب به سه دسته زمین‌پایه، هواپایه و دریاپایه تقسیم می‌شوند.

سرعت مافوق صوت

زِبَرصوت یا «مافوق صوت» به سرعتی گفته می‌شود که از سرعت صوت (۳۴۳ متر بر ثانیه) بیشتر باشد؛ واحد زِبَرصوت «ماخ» است که برابر با «سرعت صوت» بوده و سنجش سرعت «زِبَرصوت» با تقسیم سرعت کلی بر عدد «ماخ» (۳۴۳ متر برثانیه) انجام می‌شود که نتیجه نهایی ضریب سرعت «زبرصوت» است.

برای نمونه سرعت هواپیمایی ۲٫۲ ماخ است که یعنی این هواپیما سرعت زبرصوتی برابر با ۲ و ۲ دهم برابر «ماخ» دارد؛ که می‌شود: ۳۴۳ ضرب در ۲٫۲ مساوی با ۷۵۴٫۶ متر بر ثانیه یا ۲۷۱۶ کیلومتر در ساعت.

البته زبرصوت با فراصوت تفاوت آشکار دارد چون زبرصوت نرخ سرعت صوت است که با «ماخ» سنجش می‌شود و «فراصوت» به صوت‌های فراتر از توان شنیداری گفته می‌شود که با «بسامد» سنجیده می‌شود و در برابر آن «فروصوت» یا صوت‌های فروتر از توان شنیداری قرار می‌گیرد.

نمونه‌هایی از موشک های مافوق صوت

پس از جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه کشورمان و مشاهده عملکرد موشک‎هایی همچون هارپون در اختیار نیروی دریایی ارتش ایران، موشک فرانسوی اگزوست در اختیار عراق و نیز استفاده از موشک کرم ابریشم توسط هر دو طرف، سرمایه‎گذاری قابل توجهی در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برای طراحی، ساخت و تولید موشک‎های ضد کشتی با بردهای متنوع صورت گرفت؛ که به ساخت خانواده‌ای قدرتمند از این محصولات منجر شد که در ادامه، معرفی نمونه‌هایی از آن تقدیم می‌شود.

«خلیج فارس»؛ مافوق صوت بالستیک

موشک بالستیک و هوشمند «خلیج فارس» با سرعتی مافوق صوت می‌تواند انواع ناوها و شناورهای دشمن را مورد اصابت قرار دهد.

موشک هوشمند و بالستیک «خلیج فارس» یک موشک مافوق صوت و کشتی‌زن بوده و تفاوت آن با موشک‌های قبلی این است که دیگر موشک‌ها عمدتاً با سرعتی زیر صوت و به صورت کروز عمل می‌کردند اما «خلیج فارس» با سرعتی مافوق صوت و به صورت بالستیک از سطح زمین شلیک شده و به صورت عمودی از ارتفاع بالا می‌تواند هرگونه ناو و یا شناور دشمن را مورد هدف قرار دهد.

شعاع برد عملیاتی این موشک 300 کیلومتر است که در آینده نزدیک نسل جدید آن با بردی بیشتر تولید خواهد شد.

موشک «خلیج فارس» با سوخت جامد به صورت هدایت ترکیبی عمل کرده به طوری که جستجوگر آن در فاز نهایی بر روی هدف قفل می‌کند و در این حالت هرگونه شناور دشمن هیچ راه گریزی از اصابت این موشک که کلاهکی با حدود 650 کیلوگرم مواد منفجره دارد، نخواهد داشت.

نصر؛ با قدرت تخریبی بالا

موشک کروز ضد کشتی نصر در زمره سلاح‎هایی با برد کوتاه تا متوسط قرار می‎گیرد. اصلی‎ترین تفاوت این موشک با نمونه‌های مشهوری چون کوثر و ظفر، میزان بالای سرجنگی است که قدرت تخریب بسیار بالایی برای آن ایجاد می‌کند. موشک 350 کیلوگرمی نصر-1 با برد دستکم 35 کیلومتر حاوی یک سرجنگی نیمه زرهی 130 کیلوگرمی بوده که در حدود 4.5 برابر سرجنگی موشک کوثر-3 است.

پیش از این، نمونه هواپرتاب این موشک کروز روی هواپیماهای جنگنده نظیر اف-4 فانتوم نیروی هوایی ارتش نصب شده‌بود و در بازدید رئیس جمهور کشورمان از نیروی دریایی سپاه در بندرعباس نیز یک بالگرد بل206  مجهز به یک موشک نصر در زیر بدنه به نمایش درآمده بود.

بالگردهای میل-17/171 نیروی دریایی سپاه نیز از نامزدهای کاربری این موشک هستند که می‎توانند چندین فروند از آن را در جایگاه‎های دو طرف بدنه خود حمل کنند. بدیهی است پرتاب این موشک از هواپیماهای جنگنده از ارتفاع‎ها و سرعت‎های بیشتر باز هم به افزایش برد دورایستایی موشک منجر خواهد شد.

«نور»؛ اولین کروز ایرانی

موشک ضد کشتی و کروز «نور» از اولین نمونه‎های موشک‎های کروز ساخت کشورمان بود که در سال‎های دهه 1370 به خدمت نیروهای مسلح کشورمان در آمد؛ موشک نور با طول 6.38 متر که 1.24 متر آن مربوط به موتور راکتی اولیه است، 715 کیلوگرم جرم داشته که 175کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی نفوذگر نیمه زرهی موجود در آن است. برد این موشک 120 کیلومتر بوده و می‎تواند با سرعت نزدیک به 0.9 ماخ پرواز کند.

علاوه بر ناوچه‎ها و ناوهای نیروهای مسلح، هواناوهای BH-7، بالگردهای میل-17/171 و هواپیماهای جنگنده مانند اف-4 فانتوم از جمله تجهیزات نیروهای دریایی سپاه و ارتش و نیروی هوایی ارتش هستند که این موشک را به کار می‎برند.

در فواصل نزدیک هدف، موشک ارتفاع خود را به چند متری سطح آب می‎رساند تا کار شناسایی و درگیری دشمن با آن سخت شده و موشک به بخشی از هدف که نزدیک آب است اصابت کند؛ که سبب ایجاد بیشترین آسیب در هدف شده و احتمال غرق شدن آن را افزایش می‎دهد.

با توجه به اینکه استفاده از موشک‌های کروز دریایی در جنگنده‌ها و بالگردهای رزمی از جمله تکنیک‌هایی است که برای مقابله با تهدیدات دریایی دشمن، همواره مد نظر فرماندهان و متخصصان صنعت دفاعی کشورمان بوده، پروژه «قائم» توسط نیروهای مسلح کشورمان به اجرا درآمد که منجر به تجهیز جنگنده‌های ارتش به موشک‌های 120 کیلومتری هوا به سطح «نور» شد.

«قادر»؛ موشک واکنش سریع

موشک قادر نمونه‎ای جدید از موشک «نور» است که برد آن افزایش یافته‌است. «قادر» با بهره‎مندی از ساختار و طراحی مشابه و حتی ابعاد نزدیک به نور، دستکم 220 کیلومتر برد دارد. در واقع به نظر می‎رسد متخصصان صنعت موشکی کشور برای تولید موشک «قادر» از نظر فیزیکی تنها کمی طول موشک نور را افزایش داده‌باشند. قطر و بال‎های دو موشک نیز مشابه هم هستند و این مشابهت بالای دو موشک، قیمت تمام شده موشک جدید را به میزان قابل توجهی کاهش می‎دهد.

از توانمندی‎های اعلام شده برای موشک «قادر» باید به سامانه خلبان خودکار دیجیتال، سامانه ناوبری با دقت بالا، امکان برنامه‎ریزی موشک قبل از شلیک، امکان هدفگیری اهداف با سطح مقطع راداری پایین، رادار پیشرفته با قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک، آماده‎سازی و واکنش سریع موشک برای حمله به هدف و توانایی ضربه زدن به اهداف ساحلی علاوه بر هدف‎های شناور اشاره کرد.

به گزارش دفاع پرس، موشک«قادر» نیز مانند نور از سکوهای متحرک ساحلی، ناوچه‎ها و ناوشکن‎ها، هواپیماهای جنگنده و بالگرد میل-17/171 پرتاب می‎شود. با توجه به پرواز این موشک‎ها در ارتفاع بسیار پایین، رادار کشتی‎ها به طور مستقل از رادارهای هواپایه و در بهترین حالت با در نظر نگرفتن سطح مقطع راداری کم موشک‎های نور و قادر از حدود 30 کیلومتری (با توجه به انحنای کره زمین) امکان رؤیت آنها را خواهد داشت و در این صورت با توجه به سرعت این موشک‎ها که بین 0.8 تا 0.9 ماخ (277 تا 312 متر بر ثانیه در سطح دریا در دمای 25 درجه سانتیگراد) است، دشمن تنها حدود 96 تا 108 ثانیه زمان برای واکنش خواهد داشت.

«کوثر»؛ سبک و موثر

این موشک به عنوان یک سلاح ضد کشتی با پیشرانه راکتی سوخت جامد، سبک و برد کوتاه ساخته شده‌است. سه گونه مختلف این موشک دستکم در دو مؤلفه وزن و برد با هم تفاوت‎های محسوسی دارند. نمونه آخر یعنی کوثر-3 با وزن 120 کیلوگرم و برد 25 کیلومتر دارای سر جنگی به جرم 29 کیلوگرم بوده و به سرعتی نزدیک به 0.8 سرعت صوت می‎رسد.

بنا بر اطلاعات منتشر شده یکی از 3 گونه موشک کوثر دارای جستجوگر اپتیکی و یک نمونه هم از نوع راداری است. این موشک سبک با نصب روی قایق‎های تندرو از جمله «ذوالفقار» و سایر شناورهای تندرو نقش مهمی در افزایش توان تهاجمی آنها ایفا کرده‌است. علاوه بر تعدادی از جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش در سال‌های قبل، طی سال‌های اخیر بالگرد شاهد 285 و پهپاد تهاجمی کرار نیز هر یک با دو فروند از این موشک مشاهده شده‎اند.